Oral medicine en speekselklieraandoeningen
De oral medicine behelst de diagnostiek en eventuele behandeling van slijmvliesafwijkingen in de mond. Deze slijmvliesafwijkingen bestaan soms als op zichzelf staande afwijkingen maar kunnen ook het gevolg zijn van medicijngebruik, middelengebruik, een contactallergie of hebben te maken met een bestaand ziektebeeld of de behandeling daarvan. Tijdens een consult zal uitgebreid stil worden gestaan bij bovenstaande zaken. Soms is het beeld heel duidelijk en zal (zo nodig) een behandeling volgen of een controle worden afgesproken. Het kan ook zijn dat het allemaal wat minder duidelijk is. Soms volgt dan een tweede consult. Ook kan het zijn dat onder lokale verdoving een stukje weefsel uit de afwijking wordt genomen (biopt) om onder de microscoop te laten onderzoeken door de patholoog. Dit kan ook eventueel in een vervolgafspraak plaats vinden. Nadat de uitslag bekend is zal de kaakchirurg dit met u bespreken.
Speekselklieraandoeningen
Normaal gesproken heeft een mens 6 grotere speekselklieren en ongeveer 300-400 kleine speekselkliertjes. Al deze speekselklieren zorgen gezamenlijk voor de productie van speeksel, dat nodig is voor een goede bevochtiging en smering van de slijmvliezen. Ook werkt het beschermend voor het gebit en is het belangrijk voor de spijsvertering.
Wanneer de normale functie van deze speekselklieren gestoord is, kunnen er problemen ontstaan. Er kunnen zich klachten van monddroogheid ontwikkelen (hier zijn echter veel meer oorzaken voor) waardoor vervolgens slikklachten kunnen ontstaan, er eenvoudiger gaatjes in de tanden en kiezen ontstaan en waardoor de smaak kan veranderen. Ook kunnen cystes, infecties en speekselstenen optreden. Dit geeft vervolgens weer andere klachten zoals zwelling en pijn van de grote speekselklieren. Soms ontstaan er zwellingen in de speekselklier die geen of weinig klachten geven, maar waarbij wel verder onderzoek naar de aard van de zwelling nodig is.
Diagnoses
De ziekte van Sjögren is een auto-immuun aandoening. Dit betekent dat het afweersysteem door een stoornis de eigen lichaamscellen aanvalt, in dit geval die van de speekselklieren. Deze symptomen van de ziekte van Sjögren zijn onder andere een extreem droge mond, droge en prikkende ogen en droogheid van de overige slijmvliezen. De reumatoloog is over het algemeen de hoofdbehandelaar bij deze aandoening. De MKA chirurgen van Nij Smellinghe zijn betrokken bij de diagnostiek van Sjögren door het nemen van een speekselklierbiopt. Dit vindt plaats onder plaatselijke verdoving. Vaak wordt dan ook onderzoek gedaan naar de speekselproductie. Dit wordt meestal door de mondhygiëniste gedaan op onze afdeling.
Een slijmcyste is een speekselophoping onder het slijmvlies, meestal in de onderlip. Het wordt veroorzaakt door beschadiging van het afvoergangetje van de speekselklier waardoor afsluiting optreedt. Het geproduceerde speeksel hoopt zich op onder het slijmvlies en geeft een zwelling. Mogelijke oorzaken zijn beschadiging (wond, lipbijten) of afsluiting (slijmpropje, speekselsteentje) van het afvoergangetje. Soms kan iemand op de ontstane zwelling bijten (bewust of onbewust) waardoor het speeksel weer weg kan. Toch komt de zwelling vaak weer terug. De behandeling van een slijmcyste is het verwijderen van de slijmcyste inclusief het kleine speekselkliertje onder plaatselijke verdoving.
Een slijmcyste van de speekselklier onder de tong wordt waarschijnlijk veroorzaakt door beschadiging van het slijmvlies van de mondbodem. Hierdoor wordt de afvloed van één van de uitvoergangen belemmerd en komt het speeksel onder het mondbodemslijmvlies terecht. Ook kunnen de afvoergangetjes worden geblokkeerd door een taaie slijmprop of door een speekselsteentje. Soms zakt de ranula door de mondbodemspier en bevindt zich dan niet meer in de mondbodem maar in de hals. Een dergelijke afwijking noemen we ‘plunging’ ranula. Er ontstaat dan een zwelling onder de kin of de onderkaak. Behandeling bestaat uit het verwijderen van het dak van de cyste of volledige verwijdering van de klier.
Een gezwel van de speekselklier, ook wel speekselkliertumor genoemd, komt niet vaak voor. In Nederland krijgen jaarlijks ongeveer 5 per 100.000 mensen de diagnose van een gezwel van de speekselklieren. Speekselkliertumoren kunnen op elke leeftijd voorkomen en komen niet in alle speekselklieren even vaak voor. Een speekselkliergezwel kan kwaadaardig zijn maar is meestal gelukkig goedaardig. Een speekselkliergezwel wordt over het algemeen chirurgisch verwijderd; de manier van verwijderen is afhankelijk van de grootte en locatie van het gezwel.
In geval van een goedaardig gezwel van een speekselklier of een ontsteking die niet op een andere manier kan worden behandeld, moet de klier (gedeeltelijk) worden verwijderd.
Deze behandeling vindt plaats in narcose en kan meestal niet via de mond worden uitgevoerd. Kwaadaardige gezwellen van speekselklieren worden niet door MKA Nij Smellinghe behandeld maar door onze collega’s van het Medisch Centrum Leeuwarden en het Universitair Medisch Centrum Groningen.
Speekselsteen
De speekselklieren kunnen ook klachten geven door een obstructie door bijvoorbeeld een speekselsteen of een vernauwing van de speekselafvoerbuis. Een speekselsteen is een afzetting van kalkzouten uit het speeksel. De oorzaak voor het ontstaan is nog onbekend. Wel hebben mannen vaker last dan vrouwen. Er is geen relatie met het ontstaan van gal- en/of niersteenvorming. Soms veroorzaakt een speekselsteen een pijnlijke zwelling van de speekselklier, vooral vóór en tijdens maaltijden. Daarnaast kan de bewuste speekselklier als gevolg van verstopping gaan ontsteken.
Na uitgebreid onderzoek kan de behandeling bestaan uit de verwijdering van de steen, maar soms blijkt het ook nodig om de gehele speekselklier te verwijderen, omdat deze chronisch ontstoken blijkt. Voor uitgebreide speekselklierchirurgie, met name chirurgie van de oorspeekselklieren, werken we nauw samen met onze collega’s in het Medisch Centrum Leeuwarden (MCL) en het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG).
